Bruno Walter Wolff

Wie was Bruno Wolff? Van zijn ouders en van zijn zus zijn er kaarten in de Joodse Raad cartotheek. De kaart van Bruno is niet te vinden op zijn eigen naam maar op de naam van 'Bruna'. Ook de datum en de plek waar Bruno in de oorlog is vermoord, is onbekend. Dat is te lezen in het na-oorlogse overzicht van vermoorde joden uit Nederland: [1]

Bruno is in 1927 in Berlijn geboren. Hij heeft een zes jaar oudere zus, Erika. Als Bruno zes is, komt in Duitsland Hitler in januari 1933 aan de macht. Vader Felix en moeder Margaretha (roepnaam Margot) hebben al snel door dat de joden het moeilijk zullen krijgen. Ze besluiten al in juni 1933 om te emigreren naar Nederland en ze gaan in Den Haag wonen: [2] Ze behoren tot de eerste groep joodse vluchtelingen uit Duitsland na het aantreden van Hitler.

In het adresboek van Den Haag 1940 staat Felix als koopman geregistreerd op de Leuvensestraat 110. In een advertentie uit 1936 vragen ze als hulp in de huishouding om een "Oostenrijks" meisje. [3]

Bruno wordt in Den Haag als buitenlands lid in 1940 toegelaten tot de padvinderij.  [4]

Het gezin verhuist in 1940 naar de van Houtenlaan 12 in Amersfoort. Ze wonen daar samen met de moeder van Margot en met een nichtje van Felix. [5]

Na de. zomervakantie van 1941 mag Bruno niet meer naar zijn eigen school in Amersfoort. Er wordt in die stad een speciale Joodse school opgericht, maar dat is alleen een lagere school. Bruno ging al naar de eerste klas van de ULO. Maar een aparte Joodse ULO kan niet worden opgericht omdat er daarvoor in Amersfoort te weinig leerlingen zijn. De gemeente Amersfoort vraagt in december 1941 of de joodse leerlingen die naar de ULO gingen in Utrecht geplaatst kunnen worden. In die brief staat Bruno: [6] 

En op de leerlingenlijst van de (Utrechtse) Joodse ULO van 28 januari 1942 sta hij als leerling van de tweede klas van de ULO.

Het is echter zeer de vraag of Bruno ook werkelijk de Joodse school in Utrecht heeft bezocht. En als hij hem al bezocht heeft, is dat waarschijnlijk maar zeer kort. Op 16 september 1941 is het voor joden verplicht om voor reisvergunningen aan te vragen. Zo'n vergunning is 4 dagen geldig. Dus na de kerstvakantie zou Bruno met een reisvergunning heen en weer kunnen reizen van Amersfoort naar Utrecht. Zelfs nu duurt het bijna een uur om met het openbaar vervoer van zijn huisadres naar de school in Ondiep te gaan. Zo'n vier dagen geldige vergunning kost 25 cent; dat zou nu ongeveer € 5 zijn. Vanaf 1 maart 1942 is zo'n reisvergunning nog maar voor twee dagen geldig. Bovendien had Amersfoort vanaf de zomer van 1942 een eigen ULO cursus. [6a]

Na de vermelding in de leerlingenlijst van de Joodse school in Utrecht kan ik niets meer vinden over Bruno. Zijn zus Erika is op 3 september 1942 vermoord in Auschwitz. Het nichtje van Bruno, Doris Löwendorff is in mei 1945 ook in Auschwitz vermoord. De ouders van Felix zijn kennelijk ondergedoken, maar de beruchte Colonne Henneicke kwam achter hun schuilplaats. Op 27 mei 1943 worden ze gearresteerd. [7] Op 4 juni komen ze in Westerbork en vier dagen later gaan ze op transport naar Sobibor, waar ze meteen na aankomst vergast worden. De oma van Bruno doet vreselijk haar best om uit Westerbork ontslagen te worden omdat zij in Roemenië is geboren. Roemenië was in de oorlog een bondgenoot van Duitsland. Het lukt haar niet en zij sterft in 1945 in het concentratiekamp Ravensbrück.

In Amersfoort liggen voor het huis van Houtenlaan 12 herdenkingsstenen. Daar ontbreekt de naam van Bruno. Is hij niet vermoord?

Ik kreeg een tip van Remco. Bruno Walter Wolff is dezelfde als Bruce W. Wolff, die op 6 december 1949 het staatsburgerschap van de Verenigde Staten aanvraagt. [8] Geboortedatum klopt, geboorteplaats klopt, tweede voornaam klopt ook. Dit kan niet missen. Met dit gegeven kan ik verder zoeken. Op zijn aanvraag staat dat hij op 13 augustus 1946 in de VS is aangekomen met de SS Washington. Bruno is in Le Havre aan boord gegaan. [9]

De 19-jarige Bruno geeft aan dat hij fotograaf is. Als hij een paar maanden in de VS is, wordt hij al gekeurd voor militaire dienst, omdat hij statenloos is. Later zie ik dat hij als beroep opgeeft: economisch onderzoeker.

Uit allerlei bestanden die ik na de tip van Remco vond op familysearch.org kan ik nog de volgende gegevens halen: Bruce/ Bruno is in de VS getrouwd met Anne Lieb. Zij krijgen drie kinderen: Nina, Amy en Eric. Later scheiden Bruce/ Bruno en Anne. [10] In maart 1985 is Bruce op 58-jarige leeftijd in New York overleden.

Maar nu ik dit weet, kan ik er dan niet achter komen wat er met Bruno in de oorlog is gebeurd? Hij heeft de oorlog overleefd in tegenstelling dat de rest van zijn gezin. Dan moet Bruno toch voorkomen op een van de opduiklijsten [10a] die vlak na de oorlog zijn gemaakt van de overlevende joden. In al die lijsten ga ik op zoek naar Bruno (Walter) Wolff. niet te vinden. Maar dan zie ik wel een B. Wolff staan zonder geboortedatum:

 Ik krijg hoop als ik zie dat op het adres in Arnhem een gezin Wolff woonde. [11] Was het familie van Bruno en zat hij daar ondergedoken? Een dochter van het gezin verhuist naar het adres in Oisterwijk. [12] Maar dan zie ik de logica: die 'B.' staat voor de vader van het gezin Benjamin Mozes Wolff, die de oorlog heeft overleefd. [13]

Hoe Bruno de oorlog heeft kunnen overleven blijft (nog) onduidelijk. Ik hoop op nog zo'n tip.